zoek  


Hoofdlijnen in het jaartallenoverzicht

kies jaartal



foto 1830-1
Spotprent naar aanleiding van de gevolgen van de Julirevolutie in Parijs in 1830.
Hoofdlijnen 1830-1839

In 1830 komen de blijvende verschillen tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tot een uitbarsting. De directe aanleiding tot een ontlading van de reeds lang levende gevoelens van ongenoegen in de Belgische provincies is de opvoering van het stuk 'La muette de Portici' op 25 augustus in Brussel. De twee volgende dagen zijn het toneel van straatgevechten in de stad.
De verslaglegging van de gebeurtenissen in Tiel wordt vanaf augustus steeds meer beheerst door deze opstand, die uitgroeit tot een oorlog. Op 20 december besluiten de vijf grote mogendheden, (Engeland, Frankrijk, Pruisen, Rusland en Oostenrijk) in Londen tot ontbinding van het koninkrijk. De uitwerking van dit besluit vergt vele jaren en vindt een afronding in de verdragen van 19 april 1839.
ga naar 1830
-- Kalendarium van Tiel deel IX - bladzijde 47 -- [2599]

Hoofdlijnen 1851 -1859

De invloed van de grondwetsherziening van 3 november 1848 wordt merkbaar, o.a. door de invoering van de Kieswet, de Gemeentewet, de Provinciale Wet en, na 1857, de Wet op het Lager Onderwijs.
De leden van de gemeenteraad, de Provinciale Staten en de Tweede Kamer worden rechtstreeks gekozen, maar door de vrij hoge 'census' is het aantal kiezers klein. In Tiel voldoen 340 mannen aan de inkomensgrens om het kiesrecht te verwerven.
De handelsstand doet pogingen om vertegenwoordigers uit eigen kring in de gemeenteraad te krijgen en niet zonder succes.
Nieuw is ook de openbaarheid van de raadsvergaderingen. In maart 1853 wordt de kerkelijke hiërarchie hersteld, hierbij wordt de voormalige statie Tiel omgezet in een parochie die wordt ingedeeld bij het aartsbisdom Utrecht. Het herstel van de bisdommen wekt in protestantse kringen grote beroering wat leidt tot de zgn. Aprilbeweging. Honderden Tielenaren zetten hun handtekening onder een petitie, die aan de Koning wordt aangeboden. Een andere belangrijke gebeurtenis op kerkelijk gebied is de institutie van een Christelijke Afgescheiden Gemeente (1853), wat ook heeft bijgedragen tot de oprichting van een school voor Christelijk Onderwijs (1858). Er is een lichte verbetering van de infrastructuur. Verscheidene wegen worden verhard met zand en grind, toch blijven de meeste wegen vooral 's winters slecht begaanbaar. De nieuw aangelegde Rijksstraatweg (Steenweg) Utrecht - Den Bosch is een aanwinst voor de streek, de straatweg Utrecht - Arnhem via Amerongen blijft echter de voornaamste verkeersader voor Tiel.
Een toenemend aantal diligences verbindt Tiel met het station Maarsbergen aan de 'Rhijnspoorweg' Amsterdam - Arnhem. Pogingen om de Noord - Zuidspoorlijn langs Tiel te laten lopen mislukken op het laatste moment. De stoomvaart op de Waal neemt in betekenis toe en Tiel krijgt zijn eerste raderstoomboot, de Admiraal de Ruijter. De invoering van de Postwet (1850) en de vestiging van een rijkstelegraafkantoor (1859) vergroten de communicatiemogelijkheden.
De stadspoorten worden als knellend ervaren. De Zandwijkse Poort verdween al in 1845 uit het stadsbeeld, de Westluidense Poort en de Burense Poort worden respectievelijk gesloopt in 1851 en 1853. De Waterpoort blijft behouden. De watersnood van 1855 zorgt voor veel overlast in de regio, Tiel heeft echter relatief weinig geleden. De industriële ontwikkeling komt langzaam op gang. De garancinefabriek, de gasfabriek en de fabriek van landbouwwerktuigen van Gijsbert Stout zijn daar voorbeelden van.
De Geldersche Maatschappij van Landbouw spant zich in om verbeteringen in de akkerbouw en veeteelt te bewerkstelligen.
Met de volksgezondheid blijft het kwakkelen. Dit wordt mede veroorzaakt door de slechte toestand van de woningen der behoeftigen. De epidemieën krijgen hierdoor de meeste kans in de volksbuurten. In 1859 eist de gevreesde cholera 42 slachtoffers.
ga naar 1851
-- Kalendarium van Tiel deel X - bladzijde 1 -- [2926]

Hoofdlijnen 1860 -1869

Deze periode begint met een teleurstelling. De geplande noord-zuid spoorverbinding gaat aan Tiel voorbij en wordt geprojecteerd van Utrecht, via Culemborg, Geldermalsen en Zaltbommel, naar 's-Hertogenbosch.
De scheepvaartverbindingen worden uitgebreid, onder meer door het oprichten van enige Tielse stoombootondernemingen.
De Waal doet weer van zich spreken en breekt begin 1861 op meerdere plaatsen door de dijken. De toestand bij Tiel is eveneens kritiek, maar de regio blijft voor een ramp gespaard. Als reactie hierop worden grootschalige verbeteringen aangebracht. De monding van de Oude Haven wordt gedicht en langs de Echteldsedijk wordt een nieuwe haven aangelegd.
Een andere vijand slaat in 1866 wederom toe. De cholera eist dat jaar in Tiel 83 slachtoffers.
Verheugend is de bouw van zeventig goede arbeiderswoningen aan de Grotebrugse Grintweg door Mr. O.J.C. Hoogendijk van Domselaar. Over het algemeen is de huisvesting van de minvermogenden slecht, hetgeen een ongunstige invloed heeft op de volksgezondheid. Voor het onderwijs is de bouw van het scholencomplex op Sint-Walburg van belang. Het confessionele onderwijs wordt uitgebreid door de oprichting van een RK-school.
ga naar 1860
-- Kalendarium van Tiel deel X - bladzijde 38 -- [3079]

foto 1870-1
advertentie van N. Verweij, Tiel.
Hoofdlijnen 1870 -1879

De gemeente ageert in deze periode fel tegen de waterstaatkundige inlijving van de stad Tiel bij het polderdistrict Tielerwaard. Het verzet baat echter niet. Een gunstig aspect is de toenemende belangstelling voor het onderwijs, hetgeen blijkt uit de activiteiten van het Schoolverband en Volksonderwijs. Ook het middelbaar onderwijs krijgt veel aandacht. De oprichting van de Tielse HBS en de Burgeravondschool getuigt daarvan. De oude Latijnse School wordt omgezet in een vierjarig pro-gymnasium.
Het gebruik van chemische meststoffen komt ook in de Betuwe van de grond. De afdeling Tiel van de Geldersche Maatschappij van Landbouw laat zich hierbij niet onbetuigd. Het aantal stoombootdiensten neemt toe, maar de concurrentie is groot, waardoor de schepen nogal eens van eigenaar wisselen. Er worden verscheidene pogingen gedaan om de verbinding van Tiel met Amsterdam te verbeteren door het te graven Inundatiekanaal geschikt te maken voor de scheepvaart. Succes blijft echter uit.
Door de slechte toestand van de wegen blijft de diligenceverbinding met het spoorwegstation Geldermalsen een bron van klachten.
Groot is de vreugde wanneer de Tweede Kamer in 1875 besluit tot het aanleggen van de Betuwelijn (Gorinchem - Tiel - Elst), die in 1882 wordt geopend.
ga naar 1870
-- Kalendarium van Tiel deel X - bladzijde 66 -- [3200]

Hoofdlijnen 1880 -1900

In 1880 is de toestand in Tiel nog verre van rooskleurig. Het sterftecijfer is weliswaar dalende, maar de kindersterfte is nog schrikbarend hoog. Van de 193 inwoners die er in dat jaar overlijden zijn er 73 jonger dan een jaar. Het aantal min- en onvermogenden is groot. De overheid laat de zorg van de behoeftigen over aan kerkelijke en particuliere instellingen van liefdadigheid. De huisvesting van de arbeiders laat veel te wensen over en met de hygiëne is het droevig gesteld. Door het censuskiesrecht hebben de arbeiders nog geen invloed op het stadsbestuur.
De regio heeft te lijden van de crisis in de akkerbouw tengevolge van de invoer van goedkoop Amerikaans graan. Door het gemengd karakter van de landbouw zijn de gevolgen in de Betuwe minder desastreus dan in de zuivere akkerbouwgebieden.
De Tielse industrie staat nog op een laag pitje, al zijn er enkele bedrijven met landelijke bekendheid, zoals de fabriek van landbouwwerktuigen van Gijsbert Stout. Tiel is nog niet aangesloten op het landelijk spoorwegnet. De verbinding met station Geldermalsen wordt onderhouden door de diligence-dienst van Van Gend en Loos.

Over de periode 1880-1900 is echter een aantal gunstige ontwikkelingen te melden.
De bevolking neemt toe van 9006 tot 10.726 inwoners. Dit is het gevolg van een flink geboorteoverschot, wat veroorzaakt wordt door een verder dalend sterftecijfer. Een vertrekoverschot tempert de bevolkingsgroei. De aanleg van een waterleidingnet draagt bij tot verbetering van de hygiëne.
De arbeiders beginnen zich te verenigen, zij het in sommige gevallen onder het toeziend oog van hun patroons. Het instellen van ziekenbussen is een voorzichtige aanzet tot sociale zekerheid.
De Maatschappij tot Nut van het Algemeen levert een belangrijke bijdrage aan de verheffing van de arbeidersklasse, onder meer door de oprichting van een ambachtsschool.
In de fruitteelt zien we de vooruitgang door betere voorlichting, met name op het gebied van kunstmatige bemesting.
De werkgelegenheid neemt toe door de vestiging van bedrijven als Daalderop, De Betuwe en Kurz.

Aan de vele nieuwe en vernieuwde winkels is de bloei van de middenstand zichtbaar.
De aanleg van de "Betuwelijn" zorgt voor verdere ontsluiting van de regio en nieuwe technische ontwikkelingen maken een lokaal telefoonnet mogelijk.
ga naar 1880
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 1 -- [3338]

Hoofdlijnen 1900

Volgens de achtste tienjarige volkstelling heeft Tiel op 1 januari 10.788 inwoners, waarvan 5181 mannen en 5607 vrouwen. Het aantal bankinstellingen neemt toe, wat te maken heeft met algemene economische groei en versterking van de regionale centrumpositie van Tiel. De betrokkenheid van de bevolking bij de Boerenoorlog in Zuid-Afrika is groot. In het begin van het jaar heerst er een roodvonkepidemie in Tiel. Er worden ruim honderd mensen door de ziekte getroffen, waarvan er dertien overlijden.
ga naar 1900
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 51 -- [3527]

Hoofdlijnen 1901

De loonstandaard van de arbeiders in de industrie gaat langzaam omhoog. In de landbouw zien we dat een aantal boerenarbeiders zich weet op te werken tot kleine pachter. De pachtprijzen van kleine percelen stijgt en grote landerijen zijn in trek als geldbelegging. De protectie-politiek van onze buurlanden is een spookbeeld voor onze export. De steenfabrikanten hebben te kampen met lage prijzen in verband met stagnatie van de revolutiebouw. De invoering van de leerplicht is vooral merkbaar aan de bezettingsgraad in de hogere klassen.
ga naar 1901
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 56 -- [3550]

Hoofdlijnen 1902

De afhandeling van de in liquidatie verkerende Coöperatieve Vereniging Gelria wordt een slepende kwestie. Door de zachte winter, de toename der nijverheid en de voortdurende bouwactiviteiten is er voldoende werkgelegenheid. Er blijft dringend behoefte aan de verbetering van de waterafvoer uit de grachten en sommige sloten. De toestand vormt een bedreiging voor de volksgezondheid. De Pomologische Tuin draagt bij tot verbetering van de fruitteelt door de verspreiding van enthout van goede rassen. De verzameling van achthonderd vruchtenvariëteiten is de grootste in ons land.
ga naar 1902
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 60 -- [3570]

Hoofdlijnen 1903

Het is een jaar van politieke tegenstellingen en arbeidsonrust. De spoorwegstaking van eind januari te Amsterdam en omgeving is een succes. De regering dient als reactie hierop een ontwerp-antistakingswet in. (De z.g. Worgwet van Kuyper). Een landelijk comité van verweer wil het aannemen van dit wetsontwerp voorkomen en roept voor begin april een algemene werkstaking uit. Deze staking mislukt en het wetsvoorstel wordt aangenomen. Ook in Tiel is het in deze periode onrustig.
Voor de fruittelers is het een rampjaar, daar door hagel en nachtvorst in de bloesemtijd een groot deel van de oogst verloren gaat. De fruithandel en de fruitverwerkende industrie lijden hier mede onder.
ga naar 1903
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 63 -- [3588]

Hoofdlijnen 1904

Volgens de nieuw ingestelde Gezondheidscommissie is er op het gebied van de volksgezondheid nog veel werk te verzetten. Vooral de huisvesting van de minvermogenden laat veel te wensen over. De fruitteelt en -handel en de landbouw staan in het middelpunt van de belangstelling. De voorbereidingen voor de komst van de lang verwachte T.B.C.-tramlijn zijn in volle gang.
ga naar 1904
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 67 -- [3607]

Hoofdlijnen 1905

De politieke tegenstelling tussen de arbeiders neemt toe, vooral tussen katholieken en socialisten. De aanleg van de trambaan Tiel - Buren - Culemborg neemt zichtbare vormen aan en de verwachtingen zijn hoog gespannen. Het veilingwezen boekt goede vooruitgang.
ga naar 1905
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 71 -- [3619]

Hoofdlijnen 1906

De belangrijkste gebeurtenis is de verbetering van de infrastructuur door de aanleg van de T.B.C.-lijn.
Plannen tot verbetering van de verversing van het water in de stadsgracht beloven de oplossing van de stankoverlast en een aanzienlijke toename van de hygiëne.
De veiling krijgt de beschikking over een eigen gebouw.
ga naar 1906
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 76 -- [3643]

Hoofdlijnen 1907

Het jaar 1907 kan in economisch opzicht beschouwd worden als een crisisjaar. De toestand van de geldmarkt is ongunstig. In de fruitteelt neemt het gebruik van sproeimiddelen toe.
Onder de middenstanders ontstaat beroering omdat de vereniging 'Eigen Hulp' vaste voet krijgt in Tiel en naast de bestaande Coöperatie voor concurrentie zorgt. Het aantal arbeiders dat zich organiseert neemt toe, de onderlinge tegenstellingen verscherpen zich echter.
ga naar 1907
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 80 -- [3664]

Hoofdlijnen 1908

Er komen steeds meer verenigingen die zich inzetten voor de drankbestrijding. Vooral de jeugd wordt in bescherming genomen. Voor dit doel werken de verschillende 'zuilen' zelfs samen in het Gemeentelijke Drankweercomite. Door de Volksbond worden kookcursussen georganiseerd, omdat men van mening is dat goede voeding drankmisbruik tegen gaat. De Tiendwet van 1907 treedt in werking. Het Kroondomein doet de eerste pogingen om de pachters deze verouderde belasting (een tiende van de opbrengst) te laten afkopen. De zelfstandige winkeliers voeren actie door middel van advertenties en ingezonden stukken tegen de middenstanders, die zich hebben aangesloten bij 'Eigen Hulp'.
ga naar 1908
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 85 -- [3688]

Hoofdlijnen 1909

De Rooms-katholieken zetten hun strijd tegen de neutraal georganiseerden voort door een eigen coöperatieve bakkerij en verbruikersvereniging op te richten. Alleen de leden van Sint-Joseph kunnen van deze instellingen gebruik maken. De kleine middenstanders maken moeilijke tijden door in verband met de concurrentie van de filiaalbedrijven en de coöperaties. Het kredietvraagstuk speelt hierbij een belangrijke rol.
Het aantal zangverenigingen neemt opvallend toe; de zanglust blijkt groot in Tiel.
Het blijft rommelen aan het Tielse politieke front, zowel in als tussen de partijen. Voor het eerst stelt een socialist zich kandidaat voor het lidmaatschap van de gemeenteraad.
ga naar 1909
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 91 -- [3713]

Hoofdlijnen 1910

Een nieuwe poging van de Evangelisatiebeweging om in een vacature een rechtzinnig predikant te beroepen blijkt zinloos.
Tiel krijgt er een tweede fruitveiling bij, een afsplitsing van de bestaande veiling T. en O. De concurrenten T. en O. en Septer zullen tientallen jaren naast elkaar bestaan. Er komt een tweede ziekenhuis in Tiel. Protestanten en katholieken uit de stad en regio kunnen nu gescheiden verpleegd worden.

ga naar 1910
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 97 -- [3739]

Hoofdlijnen 1911

De Tielenaren lopen warm voor vliegdemonstraties, ook al blijven hen teleurstellingen niet bespaard. De drankbestrijders bundelen hun krachten en richten zich nu vooral op het drankmisbruik tijdens de kersencampagne. Het onderwijs zit in de lift. De ambachtsschool krijgt een aanzienlijke uitbreiding en aan de openbare school D wordt een driejarige Mulo-afdeling gekoppeld. De regionale positie van Tiel wordt hierdoor verder versterkt.
ga naar 1911
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 102 -- [3762]

Hoofdlijnen 1914 -1918

In het begin van deze periode heerst er grote arbeidsonrust in de metaalindustrie. De staking bij Kurz trekt landelijke aandacht. De internationale ontwikkelingen zorgen voor nog meer onrust.
Een detachement militairen arriveert in Tiel om het Inundatiekanaal te bewaken. Het ziet er aanvankelijk naar uit dat dit kanaal, dat een onderdeel is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, voor het eerst in zijn geschiedenis gebruikt zal gaan worden. Dit gaat echter niet door. De mobilisatie zorgt voor veel ongemak: huisvaders moeten hun gezin verlaten en veel bedrijven raken een deel van hun personeel kwijt. Boeren hebben problemen met het binnenhalen van de oogst.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog ontstaat er gebrek aan grondstoffen waardoor de productie stagneert. Ook bepaalde voedingsmiddelen worden schaars, waardoor de zwarte handel bloeit. Er wordt een distributiedienst ingesteld. Tiel biedt onderdak aan een flink aantal Belgische vluchtelingen. Geïnterneerde Belgische militairen worden tewerkgesteld bij een plaatselijke mandenmakerij. Het gebruik van elektriciteit doet zijn intrede, maar ondervindt grote hinder van de kolenschaarste. Bij het einde van de oorlog ontstaat ook in Tiel politieke onrust onder invloed van een dreigende revolutie, die echter met een sisser afloopt. De oprichting van de Tielse Burgerwacht is een reactie op deze ontwikkelingen.
De Oranjevereniging houdt een betoging waaraan massaal wordt deelgenomen.
ga naar 1914
-- Kalendarium van Tiel deel XI - bladzijde 117 -- [3832]

Hoofdlijnen 1919

In het eerste jaar na de Eerste Wereldoorlog zijn de gevolgen van de strijd nog merkbaar. Belgische en Franse vluchtelingen keren huiswaarts en het leger wordt voor een groot deel gedemobiliseerd. De distributiedienst draait aanvankelijk nog op volle toeren; er is een tekort aan kolen, waardoor ook gas een schaars product blijft. Als reactie op de revolutie in Rusland en de 'vergissing' van Troelstra worden overal Burgerwachten opgericht. Er worden nieuwe sociale wetten ingevoerd. Voor het in praktijk brengen van deze wetten wordt er ook in Tiel een Raad van Arbeid gevestigd.
Het algemene mannenkiesrecht met evenredige vertegenwoordiging zorgt voor een grote politieke verschuiving in de samenstelling van de Tielse gemeenteraad.
ga naar 1919
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 1 -- [3995]

Hoofdlijnen 1920

Het distributiesysteem is op zijn retour en de aanvoer van grondstoffen is weer normaal, waardoor de Tielse fabrieken volop kunnen gaan draaien. In verband met de slechte na-oorlogse toestand in Centraal-Europa worden ook in Tiel Weense kinderen ondergebracht. Men start met diverse projecten voor volkswoningbouw, zoals het Badhuiscomplex en de Sint-Josephstichting. Het personen- en vrachtverkeer per auto neemt toe.
ga naar 1920
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 7 -- [4023]

Hoofdlijnen 1921

De distributiedienst wordt opgeheven, nadat deze bijna vijf jaar heeft gefunctioneerd. Door de oprichting van de Vrijheidsbond, waarbij drie Tielenaren een belangrijke rol spelen, komt er een eind aan de versnippering van de Liberale partijen. De productie is door de oorlog opgevoerd en de lonen zijn gestegen. Nu de achterstand is ingelopen wordt de vraag naar arbeid kleiner en worden er loonsverlagingen aangekondigd.
ga naar 1921
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 12 -- [4048]

Hoofdlijnen 1922

De economische crisis wordt merkbaar en daardoor worden grote bezuinigingen toegepast. Door de invoering van loonsverlagingen neemt de arbeidsonrust toe, wat leidt tot stakingen. Door invoering van het actief vrouwenkiesrecht gaan in juli voor de eerste maal vrouwen naar de stembus.
ga naar 1922
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 16 -- [4066]

Hoofdlijnen 1923

Er heerst malaise in alle takken van handel en bedrijf.
Door de Franse bezetting van het Ruhrgebied is de handel met Duitsland sterk teruggelopen.
De concurrentie op de binnenlandse markt neemt toe door de daling van de vreemde valuta.
De bedrijven kunnen hun producten moeilijk exporteren.
ga naar 1923
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 21 -- [4090]

Hoofdlijnen 1924

In het algemeen valt enige opleving van de economie te constateren al is de toestand voor de meeste bedrijven nog verre van rooskleurig. Vooral de mandenmakerijen maken moeilijke tijden door. De Belgen kunnen door een lager loonpeil de 'bushels' goedkoper leveren. Bovendien is de vraag verminderd doordat steeds meer hard fruit in kisten wordt verpakt.
De tabaksindustrie ondervindt schade door de vele thuiswerkers die de tabakswetten ontduiken en daardoor goedkoper kunnen produceren. Tevens neemt het verbruik van rookartikelen bij de arbeiders door de lagere lonen af.
Bij de steenfabricage gaat men steeds meer over op het drogen in rekken waardoor men minder afhankelijk wordt van het weer.
ga naar 1924
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 25 -- [4115]

Hoofdlijnen 1925

De toestand van de handel en industrie is zich na een depressie van 1921-1924 aan het herstellen. De koopkracht van het publiek blijft echter nog steeds gering. Een aantal kleine zelfstandige eenmansbedrijfjes in de bouw kan zich niet handhaven wegens gebrek aan voldoende liquide middelen.
ga naar 1925
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 28 -- [4137]

Hoofdlijnen 1926

Op oudejaarsmorgen 1925 breekt het Maaswater door de dijk bij Nederasselt en is de watersnoodramp in Maas en Waal een feit. De gevolgen zijn rampzalig, vooral voor de dorpen in het lager gelegen deel van de polder. Het gemeentebestuur en de inwoners van Tiel bieden zoveel mogelijk hulp. In Tiel worden scholen en lokalen ingeruimd voor de vluchtelingen. In school A bij de Sint-Maartenskerk worden bewoners uit Dreumel ondergebracht. De R.K.-Bewaarschool wordt als hulpziekenhuis ingericht.
De opheffing van de tol aan de Hamsche Brug is een historische gebeurtenis. De onderwijzer-activist G.J. Peters leverde een belangrijke bijdrage om dit doel te bereiken. De grote door de Geldersch-Overijsselsche Maatschappij van Landbouw georganiseerde landbouwtentoonstelling trekt uit het hele land veel belangstelling.
ga naar 1926
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 32 -- [4158]

Hoofdlijnen 1927

Naar het oordeel van de Provinciaal Inspecteur voor de Volksgezondheid Ir. Kuysten, doet de gemeente Tiel te weinig aan het saneren van de krotwoningen. De socialisten noemen het 'de vloek van Tiel'.
Bij de boeren is belangstelling voor verbetering van de fruitteelt en -handel. De beide Tielse veilingen organiseren cursussen voor het sorteren en verpakken van fruit. Door een aantal verenigingen met betrekking tot handel en industrie wordt aangedrongen op verbetering van het Tielse veer.
De bloesemkijkers komen in steeds grotere getale naar Tiel en de regio. De Tielse VVV heeft succes met haar 'Betuwe-promotie'.
De keuze van het tracé voor het Amsterdam-Rijnkanaal komt in een beslissend stadium. De Betuwsche Kanaalvereniging belegt een vergadering in Tiel die wordt bijgewoond door vele hoogwaardigheidsbekleders uit Den Haag en Arnhem.
ga naar 1927
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 38 -- [4195]

Hoofdlijnen 1928

De Tielse industrie lijdt gevoelige verliezen door verplaatsing van de N.V. Tielsche Machinefabriek v/h G. Stout naar Bergen op Zoom en er dreigt een faillissement voor de azijnfabriek N.V. Chemische Fabrieken v/h Vermet en Fuchs.
Er ontstaat beroering binnen het openbaar lager onderwijs als B en W schooldwang willen toepassen om de leerlingen beter te verdelen over de vier scholen. Vooral de armenschool A bij de Sint-Maartenskerk ligt slecht in de markt.
Over de keuze van het traject van het Amsterdam-Rijnkanaal ontstaat veel onzekerheid. Er wordt druk vergaderd in de regio en oud-stadgenoot Jhr. Ir. O.C.A. van Lidth de Jeude, hoofdingenieur bij Rijkswaterstaat, is een veelgevraagd spreker. Hij pleit voor het tracé langs Wijk bij Duurstede naar Tiel.
N.B. Zie ook 28 november 1927.
ga naar 1928
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 44 -- [4222]

Hoofdlijnen 1929

Het jaar kent een zeer koude februarimaand. De strenge vorst brengt veel minvermogenden in de problemen. Burgemeester en wethouders besluiten uit bepaalde brandkranen gratis drinkwater ter beschikking te stellen omdat de waterleidingen in veel arbeidershuisjes bevroren zijn.
De strijd om het traject van het Amsterdam-Rijnkanaal is nog niet ten einde. Plotseling krijgt de regering weer belangstelling voor het tracé door de Geldersche Vallei. Er wordt veel voorlichting gegeven over het gebruik van huishoudelijke elektrische apparaten.
De radio verovert langzaam terrein.
ga naar 1929
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 50 -- [4250]

Hoofdlijnen 1930

De belangstelling voor de film neemt toe, wat onder andere blijkt uit de opening van het nieuwe Luxortheater met 350 zitplaatsen.
De vredesbeweging gaat niet aan Tiel voorbij. Predikanten en ook jongeren getuigen van hun wil tot vrede.
Het nieuwe HBS-gebouw aan de Heiligestraat wordt in gebruik genomen. Opvallend is het ruime sportveld.
ga naar 1930
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 55 -- [4278]

Hoofdlijnen 1931

De invloeden van de crisis worden merkbaar. De regering neemt maatregelen die de symptomen proberen weg te nemen. Het gemeentebestuur neemt de crisismaatregelen over.
Na jarenlange beraadslagingen is nu eindelijk het besluit gevallen dat het Amsterdam-Rijnkanaal via Wijk bij Duurstede loopt en bij Tiel in de Waal uitmondt.
ga naar 1931
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 60 -- [4303]

Hoofdlijnen 1932

De crisis neemt ernstige vormen aan. Het aantal werklozen stijgt snel. Het door burgers gevormde comité 'De Opbouw' probeert het leed enigszins te verzachten. Het in gebruik nemen van het openbaar slachthuis is een grote vooruitgang.
Het in werking stellen van de riolering in de binnenstad betekent eveneens een grote verbetering. Dat men het rioolwater via een persleiding vrijwel ongezuiverd op de Waal loost wordt dan nog heel gewoon gevonden. Voor de infrastructuur is de opening van de brug over de stadsgracht van belang.
ga naar 1932
-- Kalendarium van Tiel deel XII - bladzijde 65 -- [4329]

Hoofdlijnen 1939 (vanaf 30 juli)

Aan het einde van het Interbellum neemt de dreiging aan onze oostgrens toe. Hoewel ook Nederland denkt en hoopt dat de Duitse agressie tijdig met vreedzame middelen kan worden ingedamd, worden er toch voorbereidingen getroffen om 's lands weerbaarheid te vergroten en met name de voedselvoorziening te garanderen.
In augustus 1939 worden de voor-mobilisatie en (kort daarna) de algehele mobilisatie van leger en vloot afgekondigd. De bescherming van de bevolking wordt gestructureerd waarbij het accent op de Luchtbeschermingsdienst ligt. Het distributieapparaat krijgt vorm, een hamsterbeschikking wordt van kracht en er worden beperkingen opgelegd aan het verbruik van brandstof voor voertuigen.
ga naar 1939
-- Kalendarium van Tiel deel XIII - bladzijde 1 -- [4538]

Hoofdlijnen 1941

De gevolgen van de Duitse bezetting worden steeds duidelijker merkbaar. Een groot aantal verordeningen treft ook Tiel en vernedert met name het Joodse deel van de bevolking.
Het schaarser worden van voedsel, brandstof en kleding noodzaakt tot verdere rantsoenering van deze goederen. De distributiedienst groeit letterlijk tegen de verdrukking in. Door materiaalgebrek stagneert de bouw, de woningbouw komt tot stilstand.
Het verzet breidt zich uit, de illegaliteit organiseert zich in meerdere vormen. De nadruk ligt daarbij op het verzamelen van wapens en munitie, bedoeld om te gelegener tijd de vijand aan te vallen. De Tielenaar G.J. Laagwater speelt daarin een hoofdrol. Begin 1941 beschikt men op papier over een leger van driehonderd bewapende mensen. Tot districtscommandant wordt het Varikse schoolhoofd A. Hebly benoemd, die door verraad in augustus wordt gearresteerd en vervolgens gefusilleerd. Ook Laagwater en anderen worden opgepakt, maar zij worden later vrijgelaten. Onder de toenemende dreiging besluiten zij echter onder te duiken. Het wachten is op richtlijnen uit Londen.
ga naar 1941
-- Kalendarium van Tiel deel XIII - bladzijde 24 -- [4687]

Hoofdlijnen 1942

De oorlog legt een steeds grotere druk op de schouders van de bevolking. Voedselvoorziening en volksgezondheid worden bedreigd. De oprichting van een centrale keuken, verstrekking van vitaminetabletten en hygiënische maatregelen vormen een beperkt antwoord op deze dreiging. Erger is de toenemende haat die de bezetter ten opzichte van de joden ten toon spreidt. Naast de talloze vernederende verordeningen is er nu ook de angst voor deportatie. Door moedig optreden van onder meer de commissaris van politie ontkomen de meeste Tielse joden in november aan de eerste arrestatiegolf.
Het verzet lijdt in augustus zware verliezen als bij een inval tijdens een bijeenkomst van de Orde Dienst een aantal plaatselijke kopstukken gevangen wordt genomen. De vakbonden worden opgeheven, hun leden dienen zich aan te melden bij het Nederlandsch Arbeidsfront. Middenstandsorganisaties worden vervangen door het Duitse stelsel van vakgroepen.
Evacués uit de westelijke provincies vinden in Tiel een tijdelijk onderdak. Het Duitse leger vordert verscheidene gebouwen, ook scholen ontkomen niet. Toch zijn er voor het onderwijs enkele lichtpunten; de eerste stappen worden gezet om tot de oprichting van scholen voor buitengewoon lager onderwijs en voortgezet lager onderwijs te komen.
ga naar 1942
-- Kalendarium van Tiel deel XIII - bladzijde 35 -- [4736]

Hoofdlijnen 1943-17 september 1944

In toenemende mate ondervindt Tiel de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.
De deportatie van de joden kan niet worden voorkomen. Daarnaast treffen hen steeds meer grievende maatregelen. Verzetsacties bewijzen dat de bevolking zich niet zonder meer gewonnen geeft. Helaas eisen deze acties dikwijls slachtoffers.
De 'Arbeitseinsatz' wordt voorbereid. Pogingen tot het ontduiken daarvan hebben wisselend succes. Het geven van onderwijs wordt moeilijker en tenslotte stopgezet. De woningbouw stagneert door materiaalschaarste. Op een aantal gebieden van het maatschappelijk leven heersen minder 'kommer en kwel'. Maar over het algemeen wordt deze periode van de Tielse geschiedenis gekenmerkt door zorg voor de primaire levensbehoeften en angst voor het behouden van lijf en goed.
ga naar 1943
-- Kalendarium van Tiel deel XIII - bladzijde 50 -- [4806]

Hoofdlijnen 1944 (sept)-1945 (mei)

De geallieerde troepen staan begin september aan de Nederlandse grens. Op 5 september verspreidt zich het gerucht dat zij bezig zijn het Nederlandse grondgebied te bevrijden. Duitsers en 'foute' Nederlanders raken in paniek en vluchten naar het oosten.
Ook in Tiel nemen NSB'ers op deze 'dolle dinsdag' de benen richting Duitsland. De bevolking heeft te vroeg gejuicht: de Duitse troepen hergroeperen zich en beginnen stellingen te bouwen in en langs de dijken.
Op 17 september begint de operatie Market Garden. De geallieerden rukken op vanuit het zuiden en bezetten Maas en Waal.
Er breekt een zeer moeilijke tijd aan voor de Betuwse bevolking. Vooral Tiel krijgt zwaar te lijden onder de beschietingen door de Engelsen vanuit Maas en Waal. In deze periode heeft de EHBO onder leiding van dokter J.P. Asjes bijzonder veel hulp geboden aan de bevolking. De transportcolonne onder leiding van de heer A.Th.M. Velders heeft onder gevaarlijke omstandigheden veel goed werk verricht.
Al in september moeten de eerste inwoners hun huizen verlaten. Geruchten doen de ronde dat de hele stad moet worden geëvacueerd. Vooral deze onzekerheid is een kwelling voor de Tielenaren.
De Duitsers oefenen een grote terreur uit door huizen te plunderen, burgers te gijzelen en ze te fusilleren. Tot overmaat van ramp is het een strenge winter en dreigt er gevaar door de hoge waterstand in de Waal. In januari moet de hele bevolking worden geëvacueerd. Een groot deel brengt de laatste maanden van de oorlog in Friesland door. Bij hun terugkomst na de capitulatie ligt Tiel in puin.
ga naar 1944
-- Kalendarium van Tiel deel XIV - bladzijde 1 -- [4922]

foto 1945-6
De Hoogeindsestraat, richting Veemarkt. Op de achtergrond het voormalige hotel Telkamp. Foto: G.W.Bouwhuis, Tiel.
Hoofdlijnen 1945 (vanaf mei)

Bij besluit van het Provinciaal Militair Gezag is Tiel tot evacuatiegebied verklaard. Het gevolg hiervan is dat niemand zonder verblijfsvergunning Tiel mag betreden. Alleen zij die volstrekt noodzakelijk zijn voor de wederopbouw komen voor een dergelijke vergunning in aanmerking. Het verblijf in Tiel is niet zonder risico, want overal liggen explosieven en sommige huizen staan op instorten. De straten in de binnenstad zijn onbegaanbaar door het puin.

De Tielenaren die nog elders verblijven, moeten op het ergste voorbereid zijn. Vele huizen zijn onherstelbaar verwoest en veel huisraad is vernield of door plundering verdwenen. De gemeentepolitie is al snel ingezet en uitgebreid met een speciaal hulp-politiecorps.
Een van de grote problemen is het gebrek aan drinkwater. Al op 7 mei krijgt aannemer Th.A. Beutener opdracht om de watervoorziening op gang te brengen. De watertoren is echter verwoest en de kelder met de elektrische pompen staat onder water.

De Binnenlandse Strijdkrachten stellen veertig arbeiders ter beschikking. Het zijn mannen die voor de Duitsers gewerkt hebben. Door grote inspanning gelukt het met steun van de PGEM en enige technici van de Waterleidingmaatschappij in zestien (!) dagen op beperkte schaal water te leveren. Intussen is ook de zuiveringsactie op gang gekomen. Een speciale commissie, die zitting heeft in Walstede aan de Konijnenwal, onderzoekt de antecedenten van de Duitse soldaten die op 7 mei waren ontwapend, alvorens zij worden afgevoerd. Een aantal Nederlandse SS'ers wordt gevangen gezet en wacht een berechting.
ga naar 1945
-- Kalendarium van Tiel deel XIV - bladzijde 19 -- [5049]

foto 1946-1
Luchtfoto van Tiel uit 1946.
Foto KLM Aerocarto.
Hoofdlijnen 1946

In het begin van het jaar is het puin in de binnenstad nagenoeg opgeruimd. De fundamenten van de verwoeste panden zijn nog aanwezig. Grote open vlakten maken duidelijk hoe zwaar Tiel door de beschietingen is getroffen. De verdeling van de beschikbare woonruimte is een groot probleem. Ook de middenstanders zitten her en der verspreid in te krappe behuizingen. De herstelwerkzaamheden vorderen traag door gebrek aan bouwmaterialen. Voor het eerst na de oorlog krijgt Tiel weer een democratisch gekozen stadsbestuur. De PvdA claimt op grond van de uiterst krappe meerderheid de beide wethouderszetels, hetgeen kwaad bloed zet bij de andere partijen. Er wordt een CPN'er in de raad gekozen. De berechting van 'foute' Nederlanders uit Tiel en de regio wordt opgedragen aan een tribunaal dat zitting houdt in het Gerechtsgebouw.
ga naar 1946
-- Kalendarium van Tiel deel XIV - bladzijde 27 -- [5129]

Hoofdlijnen 1947

De wederopbouw verloopt te traag. De extra steun die getroffen gebieden ontvangen vanuit Den Haag, is onvoldoende. Het gemeentebestuur is daarover ontevreden. Het woningtekort blijft een van de grootste problemen. Er staan nog ruim vierhonderd gezinshoofden ingeschreven als woningzoekenden. B en W worden bij de uitvoering van de Woningruimtewet (1947) terzijde gestaan door de vorig jaar ingestelde woningadviescommissie. Deze instantie bemiddelt 54 keer bij het totstandkomen van inwoning. Daarnaast kan in 73 gevallen inwoning worden geregeld door bereidverklaring van de hoofdbewoner. Er heerst ook in Tiel grote bezorgdheid over de toestand in Nederlands-Indië, waar 120 Tielse jongens onder de wapens zijn.
ga naar 1947
-- Kalendarium van Tiel deel XIV - bladzijde 31 -- [5148]

foto 1948-1
De Lijsterbesstraat op de Lok. De trottoirs zijn nog niet betegeld (collectie Smit/Kers).
Hoofdlijnen 1948

De bouwaktiviteiten verlopen dit jaar voorspoediger dan voorheen. Het plan 'Hogestraat' (de Bevrijdingsbuurt) komt gereed en op de Lok wordt volop gebouwd. Het oorlogsherstel vindt goede voortgang. Daardoor kunnen 163 gezinnen van inwoning worden ontlast. Aan het eind van dit jaar zijn nog 151 gezinnen inwonend.
Nadat de Sint-Caeciliakapel is gerestaureerd, krijgt de Hervormde gemeente weer een eigen kerkgebouw.
De afschaffing van de distributie geeft de middenstand nieuwe mogelijkheden. Het Herbouwplan verkeert in een vergevorderd stadium. Het uitbreidingsplan loopt vertraging op door moeilijkheden van interlokale aard. Dit plan is van belang voor de aanleg van een industrieterrein.
Het gebruik van de gierpont wordt steeds problematischer gezien het toenemende scheepvaartverkeer. Vooral de slepen zorgen voor veel vertraging. Het Tielse veer is het drukst van Gelderland. De roep om het veer te bedienen met vrijvarende ponten wordt luider.
ga naar 1948
-- Kalendarium van Tiel deel XIV - bladzijde 34 -- [5164]

foto 1949-2
De Tielse binnenstad bewaart nog vele herinneringen aan de wederopbouw.
Hoofdlijnen 1949

Dit jaar mag voor Tiel een goed en belangrijk jaar worden genoemd. Herbouwde zaken kunnen hun deuren openen en de woningbouw vordert gestaag. Er komen 89 nieuwe woningen bij en aan woningverbetering wordt veel aandacht besteed. Het aangepaste Herbouwplan voor de binnenstad wordt aangenomen. De Herverkavelingscommissie is druk bezig om met de betrokkenen tot overeenstemming te komen. De los- en laadkade wordt in gebruik genomen. Sinds enige jaren is er weer een - zij het geringe - werkloosheid. Aan het eind van het jaar staan 44 werkzoekenden ingeschreven.
ga naar 1949
-- Kalendarium van Tiel deel XIV - bladzijde 37 -- [5175]

Hoofdlijnen 1950 -1959

Deze periode staat volledig in het teken van de nasleep van de oorlog.
Ter herinnering aan de omgekomen joodse medeburgers wordt een monument onthuld op de Israëlitische begraafplaats. Aan de Oude Haven wordt een oorlogsgedenkteken geplaatst.
De wederopbouw is in volle gang. In de zwaar beschadigde binnenstad worden per jaar tientallen woningen en winkels in gebruik genomen waarvan er in dit hoofdstuk slechts enkele worden genoemd.
De Waterstraat wordt aan het begin en het einde verbreed, dit was mogelijk doordat de huizen daar totaal verwoest waren. Een opvallend gebeuren is de doorbraak van de Westluidensestraat naar de Markt (Groenmarkt). Dit betekent een ingreep in het eeuwenoude Tielse stratenpatroon. Voor vele Tielenaren zijn de restauratie van de Sint-Maartenskerk en de herbouw van de toren het symbool van herrijzend Tiel.
Buiten de grachten worden nieuwe wijken aangelegd zoals op de Lok waar de Bomenbuurt ontstaat. Er wordt ook druk gebouwd op het Ooy. In Tiel-West wordt een begin gemaakt met flatbouw, een woonvorm die voorlopig niet meer weg te denken is uit de stadsontwikkeling. In de Bloemenbuurt komen de eerste bejaardenwoningen. Ook op onderwijsgebied heerst grote bouwbedrijvigheid, zowel voor het lager als voor het beroepsonderwijs. Sinds de invoering van de Wet op het Kleuteronderwijs in 1955 neemt het aantal kleuterscholen toe.
De industrie bloeit op. Er is behoefte aan nieuw industrieterrein. Dit wordt aangelegd op de Kellen en is gunstig gelegen aan het recent geopende Amsterdam-Rijnkanaal en de in aanleg zijnde Rijksweg 15.
Door de annexatie van Drumpt wordt het grondgebied van Tiel aanzienlijk uitgebreid.
ga naar 1950
-- Kalendarium van Tiel deel XV - bladzijde 1 -- [5194]

Hoofdlijnen 1960 -1964

Er verandert veel in deze periode.
De bouwactiviteiten in Tiel-Oost naderen hun voltooiing met de bouw van twee scholen voor bijzonder onderwijs. Na het vaststellen van de bestemmingsplannen Tiel-West I en II breidt Tiel zich de komende jaren uit in westelijke richting. Het is globaal genomen het gebied tussen het Inundatiekanaal en de spoorlijn Tiel - Geldermalsen. De Ambonnezen kunnen hun woonoorden verruilen voor huizen in deze nieuwe wijk.
De infrastructuur wordt aanzienlijk verbeterd door het in gebruik nemen van een deel van rijksweg 15. Tiel is nu via 'knooppunt' Deil aangesloten op het landelijk net van autosnelwegen.
De verbinding met Maas en Waal wordt verbeterd door het in de vaart brengen van een grote snelle vrij-varende pont. Op het industrieterrein Keilen vestigen zich de eerste industriële ondernemingen waarvan glasfabriek De Maas de belangrijkste is.
Door de toename van de werkgelegenheid ontstaat een tekort aan arbeidskrachten, waardoor het nodig is buitenlandse 'gastarbeiders' aan te trekken. De meesten zijn van Turkse afkomst.
Het overschakelen op aardgas betekent het einde van de meer dan een eeuw oude Tielse gasfabriek. Op verschillende terreinen komt intergemeentelijke samenwerking tot stand, zoals op het gebied van onderwijs, sociale voorzieningen en het archiefwezen.
ga naar 1960
-- Kalendarium van Tiel deel XV - bladzijde 24 -- [5290]

Hoofdlijnen 1965 -1969

Er worden in deze periode vele nieuwe projecten gerealiseerd:
De ziekenhuisaccomodatie wordt aanzienlijk uitgebreid en het oude Bethesda-ziekenhuis wordt verbouwd tot verpleeghuis.
De bouw van Gasthuislinge is een aanwinst voor de bejaardenzorg.
In Tiel-Oost wordt een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen door de Dominicusparochie. De Lutherse gemeente krijgt de beschikking over de Sint-Caeciliakapel.
Op onderwijsgebied is de bouw van een nieuwe ULO en LTS van belang voor Tiel en de regio.
Door de ingebruikneming van het nieuwe zwembadcomplex gaat een lang gekoesterde wens in vervulling.
De Agnietenhof vervangt het in de oorlog verloren gegane Spaarbankgebouw.
De infrastructuur wordt verbeterd door de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal en de openstelling van de provinciale weg naar Buren.
Er wordt een tweede vrij-varende pont in de vaart gebracht, wat van belang is voor de verbinding met Maas en Waal.
In verband met de groei van Tiel wordt het dagelijks bestuur uitgebreid met twee wethouders, zodat het college nu bestaat uit de burgemeester en vier wethouders.
ga naar 1965
-- Kalendarium van Tiel deel XV - bladzijde 35 -- [5351]

Hoofdlijnen 1970-1979

Door de gemeentelijke herindeling per 1 januari 1978 worden Zennewijnen, Wadenoijen en een deel van Kapel-Avezaath bij Tiel gevoegd. In feite is deze gebiedsuitbreiding op een teleurstelling uitgelopen. In de oorspronkelijke plannen van de regering zouden er in de West-Betuwe drie grote gemeenten worden gevormd: Tiel, Geldermalsen en Culemborg. De Tweede Kamer beslist echter dat er vijf gemeenten komen. Buren en Neerijnen worden toegevoegd, waardoor de uitbreiding van Tiel beperkt blijft. In 1970 start Tiel met 21.789 inwoners. Dit aantal neemt in tien jaar met 32,7% toe tot 28.921. De oorzaken zijn een normaal geboorteoverschot en een fors vestigingsoverschot. Het laatste heeft te maken met een toename van het aantal woningen met 2960. Ook grenscorrecties (2061) en een stijging van het aantal allochtonen (van 450 naar 1.400) droegen bij tot de bevolkingsgroei.
Met de werkgelegenheid gaat het bergafwaarts. In het gebied van het Gewestelijk Arbeidsbureau Tiel bedraagt in 1979 het aantal werkloze mannen 4,1%, hetgeen nagenoeg overeenkomt met het landelijk gemiddelde. Met 11,3% ligt het aantal vrouwelijke werklozen echter ver boven het landelijk gemiddelde.
Nieuw voor Tiel zijn de activiteiten van krakers en de drugsproblemen. Het nog maar kort bestaande jongerencentrum De Spil wordt om de laatste reden gesloten. Een dreigende sluiting van de Sint-Maartenskerk kan worden voorkomen, dit heeft echter wel tot gevolg dat Eben Haëzer en Ons Huis verkocht worden en plaats maken voor woningbouw.
Het nieuwe regionale woonwagenkamp in Passewaay zorgt al spoedig voor problemen. Rellen en vernielingen hebben tot gevolg dat het kamp wordt opgeheven. De bewoners worden verspreid over een aantal kleinere kampen. Er zijn ook gunstige ontwikkelingen te melden zoals de bouw van het verpleeghuis (Nieuw) Vrijthof, verzorgingshuis Westlede en de renovatie van verzorgingstehuis Walstede. De sporthal Westroijen en de Betuwe-sporthal worden in gebruik genomen.
Op het industrieterrein Kellen vestigt zich een groot aantal bedrijven.
Rijksweg A15 wordt verlengd in oostelijke richting en het Amsterdam-Rijnkanaal wordt verbreed. Na de openstelling van de Prins Willem Alexanderbrug wordt de grote veerpont Tiel-Wamel vervangen door een kleine pont voor voetgangers en fietsers.

Op onderwijsgebied voltrekt zich de overdracht van het eeuwenoude Stedelijk Gymnasium aan het Rijk, de fusie met de Rijksscholengemeenschap is het gevolg. In de nieuwbouwwijk Westroijen vinden de kleuter- en lagere scholen van de drie zuilen onderdak in een nieuw complex basisscholen. De oprichting van een MTS-Meao en de bouw van een nieuwe school voor middelbaar agrarisch onderwijs versterken de centrumfunctie van Tiel. Ook de muziekschool is een aanwinst.
Op milieugebied zorgen de problemen met Verdugt voor veel opschudding. Positief voor het milieu is de oprichting van het Zuiveringsschap Rivierenland. Het recent geopende theater Agnietenhof trekt veel bezoekers. De concerten voor kamermuziek worden na 33 jaar beëindigd.
Het aanzien van Tiel als winkelstad wordt verbeterd door de aanleg van de promenade. Een aantal verpauperde locaties zal het stadsbeeld echter nog jaren ongunstig beïnvloeden. De herbouw van de Waterpoort naast de gerestaureerde Groote Sociëteit wordt ervaren als de bekroning van de wederopbouw in Tiel.
ga naar 1970
-- Kalendarium van Tiel deel XVI - bladzijde 1 -- [5422]

Hoofdlijnen 1980 -1989

In deze periode vinden twee burgemeesterswisselingen plaats. Burgemeester drs. K.F. Broekens vertrekt in 1981 naar Gouda en zijn opvolger, mr. J.J.H. Pop, in 1988 naar Alkmaar. In 1989 wordt drs. E.J. van Tellingen burgemeester van Tiel. De elektronische stemmachines doen hun intrede. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1982 en 1986 zijn de verschuivingen minimaal. De vorming van een nieuw college verloopt in 1986 niet zoals verwacht. PvdA en CDA verdelen de vier wethoudersposten, de VVD wordt buitenspel gezet. Bij de gemeentepolitie ontstaan interne problemen. Deze leiden ertoe dat achtereenvolgens twee korpschefs hun functie neerleggen.
De bevolking neemt in de beginjaren slechts langzaam toe. Dit wordt veroorzaakt door een gering en zelfs negatief vestigingsoverschot. Mede door de voortschrijdende woningbouw stijgt het inwonertal na 1984. In dat jaar wordt het getal 30.000 bereikt.
In plan Drumpt wordt veel gebouwd en ook in Rauwenhof komt de woningbouw op gang. Met de verwerving van grond voor de nieuwbouwwijk Passewaay wordt een begin gemaakt.

De werkgelegenheid nadert in 1984 een dieptepunt. De metaalwarenfabrieken Kurz, Metawa en Rio worden gesloten. Daalderop BV krimpt in, maar kan dankzij de productie van boilers voortbestaan.
Als Unilever conservenfabriek De Betuwe aan Hero verkoopt, dreigt een nieuwe ramp. Het gemeentebestuur doet tevergeefs verwoede pogingen om dit bedrijf voor Tiel te behouden. Ook het verdwijnen van de Veiling T. en O. betekent een verlies voor de stad.
Daar tegenover staan nieuwe vestigingen op het bedrijventerrein Keilen. Er wordt ook reeds gesproken over annexatie van Medel, dit uitbreidingsplan stuit echter op veel weerstand.
Op het gebied van onderwijs voltrekt zich een aantal veranderingen. Oude schoolgebouwen aan de Binnenweg(l884) en de Achterweg (1904) worden gesloopt. Ook de Finse school (1949) aan de Esdoornstraat ondergaat dit lot. Maar er worden ook nieuwe gebouwd zoals de Zevensprong aan de Bakkerstraat, de Adamshof aan de Brugstraat en het scholencomplex voor de drie zuilen op Rauwenhof. Het speciaal onderwijs krijgt de beschikking over de Driestromenschool aan de W.J. Bladergroenstraat. Voor individueel technisch onderwijs (ITO) wordt nieuwbouw gepleegd op het terrein van de LTS. Als nieuweling doet de Vrije School aan de Priorlaan haar intrede in Tiel. Het nieuwe sportpark in Rauwenhof is een aanwinst. Tiel wordt ook een sportevenement rijker, de Profronde. In de beginjaren worden veel prominente renners gecontracteerd, de belangstelling is groot. Toch is dit evenement geen lang leven beschoren.
ga naar 1980
-- Kalendarium van Tiel deel XVII - bladzijde 1 -- [5754]

foto 1990-1
Tiel omstreeks 1 februari 1995.
Foto Jan Bouwhuis
Hoofdlijnen 1990-1995

De verkiezingen voor de gemeenteraad van 1990 geven nog een vrij normaal beeld, maar in 1994 vindt een grote verandering plaats in het kiesgedrag. De PvdA en het CDA zijn de verliezers, de VVD en vooral D66 boeken winst. Op bestuurlijk gebied heerst onrust. De reorganisatie van de gemeentesecretarie is per 1 januari 1992 voltooid. De benoeming van de sectorhoofden verloopt niet zonder strubbelingen. De nieuwe gemeentesecretaris A. van Dam, die J. Koops opvolgde, blijkt niet tegen de problemen opgewassen. De affaire Kellen-West heeft tot gevolg dat in 1991 twee raadsleden opstappen, een unieke gebeurtenis in de Tielse bestuurlijke geschiedenis.
De installatie van de Klankbordgroep voor de Binnenstad is in principe een goede poging om de burgerij bij nieuwe plannen te betrekken.
Veel opschudding veroorzaakt de startnotitie van de Nederlandse Spoorwegen over de aanleg van de Betuweroute, die voor een deel over Tiels grondgebied is gepland.
Het bedrijventerrein Keilen begint vol te raken, uitbreiding van de werkgelegenheid is het positieve gevolg. De verhuizing van de jamproductie naar Breda is voor vele Tielenaren moeilijk te verteren.
Ook de laatste veiling verlaat Tiel. In de voormalige veilinghallen trekt later Jomanda met haar healings duizenden bezoekers.

De belangrijkste en meest ingrijpende gebeurtenis in deze periode is de algehele evacuatie tengevolge de hoge waterstand van de Waal. Voor vele oudere Tielenaren is het de derde keer dat zij hun stad gedwongen verlaten. Door deze bijna-ramp wordt de vertraagde dijkverzwaring nu echter met grote voortvarendheid aangepakt.
ga naar 1990
-- Kalendarium van Tiel deel XVIII - bladzijde 1 -- [6010]

foto 1996-1
Start van de dijkverzwaring.
Foto Jan Bouwhuis.
Hoofdlijnen 1996-2000

De dijkverzwaring is in volle gang. Wat jaren op zich liet wachten wordt nu door het aannemen van de Deltawet Grote Rivieren met spoed tot stand gebracht. Voor de stadsmuur brengt men een stalen damwand aan, door een betonnen afdekplaat met de muur verbonden. De coupures worden versterkt en bij Bellevue wordt een derde coupure aangelegd. Via deze coupure krijgt het verkeer op de Nieuwe Tielseweg aansluiting op een nieuw stuk Waalstraat, dat wordt aangelegd in het Paardenwater.

De ambtelijke rust is nog niet hersteld. Weer wordt een nieuwe gemeentesecretaris aangesteld in de persoon van A. Huybrechts. Er wordt hard gewerkt aan het verbeteren van de situatie. Het nieuwe stadhuis is inmiddels in gebruik genomen.
De verkiezingen van 1998 betekenen voor D66 een dramatisch verlies, de Socialistische Partij (SP) komt als nieuwe partij met twee zetels in de raad. Bij de installatie blijkt een van de SP-leden over te lopen naar Groen Links; in 1999 treedt ook het tweede lid uit de fractie en gaat op persoonlijke titel verder. Een slechtere start is nauwelijks denkbaar.

In de nieuwbouwwijk Passewaay wordt flink gebouwd. De eerste permanente schoolgebouwen worden in gebruik genomen en het winkelcentrum wordt geopend. Een tweede ontsluitingsweg is nog steeds niet gerealiseerd en het afsluiten van de sluiproute via Wadenoijen met een bussluis stuit op weerstand bij de Passewaayers.
Ook in de stad vinden volop bouwactiviteiten plaats zoals het Koornmarktproject en het Tolhuiscomplex. De bebouwing op het voormalige Betuweterrein verkeert in een gevorderd stadium. Voor de bouw van flats met uitzicht op de Waal bestaat grote belangstelling. De woningbouw op de terreinen van de vroegere metaalwarenfabrieken wordt ernstig belemmerd door de bodemvervuiling. De sanering van het Rio-terrein is in volle gang.
Voor de ontwikkeling van de industrie is het industrieschap Medel opgericht. Het is een samenwerkingsverband tussen de gemeenten Echteld en Tiel. Tiel heeft echter te kennen gegeven dat het Medel wil annexeren. De archeologie beleeft in deze periode hoogtijdagen. Oude kades van Tiel - de opvolger van Dorestad - worden blootgelegd en de opgravingen van een Bataafse nederzetting en grafvelden in Passewaay trekken landelijk de aandacht.
ga naar 1996
-- Kalendarium van Tiel deel XIX - bladzijde 1 -- [6233]

kies jaartal